Даун синдромы бар балалардың ата-аналарына ұсыныс

Баланың дене белсенділігі, қоршаған ортаны зерттеу үшін жағдай жасау, сөйлеу түсінігін дамыту, ересектермен және балалармен қарым-қатынас сияқты Даун синдромы бар баланың танымдық әрекетін дамытудың қажетті факторлары болып табылады.

Даун синдромы бар балада көрнекі-әрекеттік қызметті дамыту кезінде ата-аналар бір бірізділікті сақтауы керек:

· міндетті түрде затты атаңыз;

· оның пішінін, түсін, дәмін, көлемін сипаттаңыз;

· осы заттың қалай әрекет ететінін көрсетіңіз.

Баланың қарап, тыңдап, заттармен әрекет жасауы өте маңызды. Бірлескен іс-әрекет барысында ересек және бала арасында диалогтық байланыс дамиды. Ересек адам өз сөзін жеңіл сөздер мен қимылмен сүйемелдейді, бала кез келген қол жетімді сигналдарды пайдалана алады.

Баланың қимыл-қозғалысының дамуы. Үлкен моториканы дамыту ойындары. «Мысықтың ұрлануы» ойыны, ересектер төрт аяқтап еденге еңбектей отырып, сөздік сүйемелдеумен баланы өзі сияқты жасауға ынталандырады: Мысық аулаға шықты, Васка-мысық тышқанын іздейді. Тыныш (түш...) тышқан отыр, ол мысыққа қарап отыр. Еңбектеу әркетін түрлі кедергілер арқылы (жастық, кубиктер, жұмсақ ойыншықтар, т.б.) өтуді күрделендіруге болады.

Самолет «ойыны». Ересек баланың салмағын төмен қарай ұстап, алға – артқа қарай итеріп,» ұшқыштар-ұшқыштар деп ауада ұшқызады. Ересектеу балалар үшін «Қолтырауын» ойын-жаттығуы қызықты және пайдалы болады. «Қолтырауын» ойыны ересек баланы ішпен кішкентай және серпімді допқа салып, оны қолдарымен арқаға немесе аяққа ұстап, бала тепе-теңдікті ұстап тұруы қажет. Ол қолында бірнеше қадам Жасасын. Егер бала қиын болса, оны жамбас аймағында ұстап тұрыңыз. Алда тұрған ойыншықпен қозғалысты ынталандырыңыз.

Ұсақ қол моторикасын дамыту ойындары.

Мына нәрселерге назар аудару МАҢЫЗДЫ:

· шымшып алуды қалыптастыру (үлкен, орта және сұқ саусақпен);

· пинцетті ұстауды қалыптастыру (үлкен және сұқ саусақпен);

· білектің тұрақтылығын дамыту.

Шымшып ұстау және пинцетті ұстап алуды дамыту үшін балаға келесі тапсырмалар беруге болады:

· тіс тазалаумен тамақтың бөліктерін тесу (мерекелік үстелге немесе таңғы асқа канап жасау));

· қораптан таспаны бүйір ұшына созу;

· заттарды (мысалы, бала пластилин шариктерін таяқшаларға, пирамида немесе жіптің сақинасын кию, моншақтарды кию);

· конструктормен, мозаикамен ойындар.

Ұсақ моториканы заттарды тану және көрсету, олармен әрекет жасау, заттардың қасиеттерімен танысу дағдыларын қалыптастыру арқылы дамытуға болады. Ересек адам күнделікті өмірдің жағдайын пайдалана отырып, бала алатын заттарды атайды, оларды басқалардың арасында ажыратуға үйретеді, бала немесе ересек адам осы затпен өндіретін әрекетті атайды, бала сезінетін сезімдерді («суық», «жылы», «дәмді» және тағы басқа) атайды.

«Көңілді суреттер» ойыны, ересек және бала заттық суреттермен танысу арқылы заттардың әртүрлілігін зерттейді. Бір заттың түсі, өлшемі, үлгісі, фактурасы және т.б. болуы мүмкін. Ересек адам жаңа, бейтаныс балаға заттық суретті көрсетеді, мысалы, қолғап. Оларды атайды және олардың мақсатын түсіндіреді. Бұдан әрі оларды нақты затпен салыстырады. Содан кейін бұл суретті бала басқа заттық суреттердің ішінен табу керек. Содан кейін ересек балаға суретте бейнеленген затпен байланысты бірнеше тапсырма береді. Мысалы, әжеге қолғапты апару, ағасына қолғапты беріп жіберу, оны орындыққа қою.

«Түрлі-түсті заттар» ойыны. Өлшемі бірдей, бірақ түсі әртүрлі: қызыл, жасыл, көк және сары ыдыс алыңыз. Ал қорапқа осы түстерге сәйкес моншақтары немесе түймелері салыңыз. Сары ыдысқа Сары моншақты салып, баладан қорапқа бірдей табуды және ыдысқа түсіруді сұраңыз. Ойынға сары түсті басқа заттарды қосыңыз және айтыңыз: «көрдің бе, олар да сары!». Бала барлық сары заттарды қатесіз тапқан кезде, келесі түсті зерттеуге көшіңіз. Ойын танымдық дағдыларды дамытады, негізгі түс туралы түсініктерді қалыптастырады және баланың түсінігін жақсартады. Бастапқыда тек бір белгіден ерекшеленетін заттардың екі тобын пайдалану маңызды.

Ал ұсақ қол моторикасының жұмысының бұзылуы тікелей сөйлеу процесінің бұзылуына байланысты. Сөйлеу дегеніміз не? Балалар оған қарата айтылған сөздерді тыңдайды және түсінеді, айтылған сөздерденг дыбыстарды айтады, содан кейін сөздің өзін қайталау арқылы сөйлеу процесі қалыптасады. Дегенменде сөйлеу түсінігінде күнделікті ауызекі сөйлеу тілі ғана емес, яғни адам сөйлеу жестін немесе ым- ишарасын түсінбесе, тиімді қарым- қатынас орнату күрделірірек болады, көру контактісінде алынған ақпараттарды қолдана алмайды. Әрбір сөйлеу процесі дамымаған бала өзінің қажеттіліктерін жеткізу үшін коммуникативтік құралдарға мұқтаж. Бала өз қажеттіліктерін айғай арқылы, түрлі дыбыстар арқылы, үлкендерден көрген ым- ишара, жест арқылы көрсетуге тырысады. Баланы көбіне айналасындағы адамдардың бет- әлпеті қызықтырады. Көптеген балалар өте ерте жастан бастап үлкендердің мимикасын жаттап ала бастайды. Сол себепбі баламен көру контактісін (қимыл- қозғалыспен көрсету) дұрыс жеткізе білу керек.

Балада сөйлеу процесін бірітіндеп дамыту үшін келесі схеманы ұстана білген жөн:

Көру контактісі ------ сөздік нұсқауды дұрыс жеткізу -------- үнемі сөздік байланыста болу

Сөйлеу тілін дамытуға ұсыныстар (жаттығулар):

· Балаға қарата айтылған сөздер, қарапайым әрі түсінікті болуы қажет. Күрделі құрылымды сөйлемдерді қолдану қажет емес. Бала сізді тез әрі жеңіл түсінетіндей болу керек.

· Әр кез баламен байланыс кезінде қарапайым сөздер мен фразаларды қайталап айта беріңіз, бала естіп қабылдау арқылы үйренуі әбден мүмкін.

· Жоғары дыбыстарды балалар жылдам қабылдайды. Сондықтан баламен сөйлесу кезінде сөйлеу тонының жоғарғы тембрін қолдану арқылы сөйлесіңіз.

· Баламен әуенді дауыспен сөйлесіңіз , әр түрлі интонацияларды қолданыңыз, сол арқылы бала зейінін өзіңізге аудара аласыз. Бір сарынды дауыс ырғағы жалықтырып жібереді.

· Сіздің бет әлпетіңіз бен интонацияңыз үйлесімді болған жөн. Не айтсаңыз да жест, мимикамен бірге көрсетіңіз, сонда ғана сөзіңіз түсініктірірек болады.

· Егер бала сөзді дұрыс айтпаса оның қателігін түзетуге асықпаңыз. Үнемі ескертулер оның сөйлеуге деген ынтасын, сөйлеу алдындағы қорқынышын сирету мүмкін. Тек «иә» деп, бала айтқысы келіп тұрған сөзді қайта айтыңыз. Мысалы: егер ол «ап..» десе, «иә, бұл апа» деп айтыңыз.

· Балаға әуендер тыңдату, есту арқылы сөздерді қабылдайды, жаттығады.

Сөздің мағынасын түсіндіру. Бала үлкендердің естіген дыбыстардың мән мағынасын түсіне білуі керек